Γράφει η Νατάσα Τερλεξή
Γιατί είναι παντού ο Χοσέ Μαρτί;
Α΄ Μέρος
Η μπριγάδα έχει ένα ορισμένο «τελετουργικό», που περιλαμβάνει καταθέσεις στεφάνων, φόρους τιμής και χαιρετισμούς. Αυτό το ιδιότυπο τελετουργικό πρέπει να το συνηθίσεις, γιατί είναι ένα κομμάτι της καθημερινής ζωής στην Κούβα.
Αυτή η διαρκής ύφανση του παρελθόντος μέσα στο παρόν είναι ένας από τους τρόπους που συνεχώς μεταλαμπαδεύεται ένα ήθος συλλογικού αγώνα στην επόμενη γενιά. Αν και κάποιες φορές δείχνει να χάνει τη φρεσκάδα του, πάντα περικλείει απρόσμενα στοιχεία αυθορμητισμού και προσωπικής συμμετοχής.
Κατάθεση στεφάνου στο εσωτερικό του μνημείου.
Το ICAP καλωσορίζει τη 45η Μπριάδα Χοσέ Μαρτί, 2015.
Φωτογραφία www.icap.cu
(1) Το κεντρικό μνημείο του Μαρτί στην Αβάνα
Κατά το καλωσόρισμα της μπριγάδας από την εθνική ηγεσία του ICAP (το Κουβανικό Ινστιτούτο Φιλίας με τους Λαούς που διοργανώνει τις μπριγάδες αλληλεγγύης) γίνεται στο μνημείο Χοσέ Μαρτί στο κέντρο της Αβάνας.
Αυτός ο τεράστιος λευκός οβελίσκος που υψώνεται στην Πλατεία της Επανάστασης είναι και μουσείο του Μαρτί και του αγώνα κατά της ισπανικής αποικιοκρατίας (1868-1898).
Μουσείο που περιγράφει την ανάπτυξη του αγωνιστή και στοχαστή μέσα από τις συνθήκες της αποικιοκρατίας, την περιπλάνηση στη Λατινική Αμερική, τη μακροχρόνια διαμονή στις ΗΠΑ των πρώιμων ταξικών αγώνων.
Ενώ ο αγώνας κατά του ισπανικού ζυγού ήταν ακόμα σε εξέλιξη, ο Μαρτί κοιτούσε πιο πέρα από την τυπική ανεξαρτησία. Οραματιζόταν μια Αμερική που ανήκει στους ιθαγενείς, τους μιγάδες, τους μαύρους και όλους τους φτωχούς της. Προειδοποιούσε ότι μια τέτοια ανεξαρτησία κινδύνευε από την εκκολαπτόμενη «αυτοκρατορία προς βορράν».
Για τον Μαρτί, ο αγώνας δεν ήταν μόνο ενάντια στην Ισπανία. Ήταν για μια κοινωνία «από όλους και για το καλός όλων». Χαρακτηριστικό της σκέψης και τις πράξης του είναι η εμπιστοσύνη ότι οι καταπιεσμένοι της ηπείρου είναι αυτοί που τη χρειάζονται και που μπορούν να τη δημιουργήσουν. Ποιοι ήταν εξάλλου οι mambises, οι μαχητές που νίκησαν την ισπανική αυτοκρατορία, ο στρατός του Μαρτί; Ήταν κυρίως οι αγρότες, οι άκληροι, οι μαύροι γεννημένοι στα δεσμά της δουλείας, οι Κινέζοι που έφερναν οι τσιφλικάδες με τις καραβιές για να δουλέψουν στις φυτείες τους.
Μαμπίσες, φωτογραφικό αρχείο Juventud Rebelde
Ο Μαρτί σκοτώθηκε στη μάχη 3 χρόνια πριν την ανεξαρτησία. Ο κουβανικός λαός τότε δεν μπόρεσε να αποτρέψει την προδοσία και την ουσιαστική υποδούλωση στην Ουάσιγκτον.
Ακολούθησαν πολλές δουλικές κυβερνήσεις. Το τελευταίο σκαμπίλι στη μακρά σειρά ταπεινώσεων που άρχισε με την υφαρπαγή από τις ΗΠΑ της νίκης της Κούβας ενάντια στην Ισπανία το 1898(1) ήταν η επιβολή της στυγνής αμερικανοστήρικτης δικτατορίας του Μπατίστα στις 10 Μάρτη 1952.
Με την επιβολή της δικτατορίας χάνεται κάθε δυνατότητα νόμιμης διεκδίκησης για την πεινασμένη για γη αγροτιά, τα μονίμως εποχικά εργατικά χέρια στις μεγάλες φυτείες, τους ευκαιριακά εργαζόμενους στα αστικά κέντρα, τις ταπεινωμένες γυναίκες που στις πόλεις ήταν ή παραδουλεύτρες ή πόρνες, τους μαύρους Κουβανούς που ήταν αποκλεισμένοι από παντού, ακόμα και από τις παραλίες των λευκών…
H γενιά της εκατονταετίας σε διαδήλωση, Σαντιάγκο ντε Κούβα, 1953. Φωτογραφία www.ecured.cu
Η φίμωση της νεολαίας επιτάχυνε τον τροχό της ιστορίας. Μια ομάδα νέων με επικεφαλής τον Φιντέλ Κάστρο αποφασίζουν να πάρουν τα όπλα.
Οργανώνουν επίθεση ενάντια στον στρατώνα Μονκάδα στο Σαντιάγκο ντε Κούβα και Μανουέλ ντε Σέσπεδες στο Μπαγιάμο για την 26 Ιούλη 1953, στο όνομα του Χοσέ Μαρτί, 100 χρόνια μετά τη γέννησή του. Ονομάστηκαν «γενιά της εκατονταετίας».
Από το υπόγειο τμήμα του μνημείου των Μαρτύρων της Αρτεμίσα που συμβολίζει τις συνθήκες του αντιδικτατορικού αγώνα στις πόλεις. Οι αγωνιστές έκαναν ασκήσεις σκοποβολής έξω από την Αρτεμίσα με στόχους τα φοινικόδεντρα επειδή απορροφούν τον κρότο.
(2) Το μνημείο των Μαρτύρων της Αρτεμίσα είναι αφιερωμένο στα νεαρά παιδιά από τις εργατικές γειτονιές της πόλης αυτής που διέσχισαν κρυφά την Κούβα για να φτάσουν στο Σαντιάγκο ντε Κούβα της Ανατολικής επαρχίας και να συμμετάσχουν στην έφοδο.
Από τους 160 περίπου μαχητές, συνολικά 56 σφαγιάστηκαν από τις δυνάμεις του Μπατίστα, οι περισσότεροι στα μπουντρούμια της αστυνομίας μετά την αποτυχία της ενέργειας. Δεκατέσσερις ήταν από την περιοχή της Αρτεμίσα.
Το υπόγειο κομμάτι αυτού του μοντερνιστικού μνημείου εκφράζει τον ζόφο της εποχής του αντιδικτατορικού αγώνα(2) (όταν, όπως περιγράφει η Βίλμα Εσπίν, η αστυνομία κυνηγούσε τους αγωνιστές στους δρόμους σαν τα ζώα), ενώ μας οδηγεί στη συνέχεια σε δέντρα και τρεχούμενα νερά.
Αυτοί λοιπόν οι άνθρωποι «από το πουθενά» –που από τις φωτογραφίες, τα προσωπικά αντικείμενα και τις σύντομες βιογραφίες νιώθεις την ταξική τους προέλευση και το μέγεθος της νεανικής τους αυτοθυσίας– άκουσαν το κάλεσμα της εξέγερσης. Κάτι έβραζε στα έγκατα της χώρας. Το νερό είχε μπει στο αυλάκι.
Το παρακολουθούμε να κυλά από την εξέγερση της Μονκάδα, στη φυλάκιση των επιζώντων (συμπεριλαμβανομένου του Φιντέλ Κάστρο), στον πανεθνικό αγώνα για την αμνήστευση των φυλακισμένων, στη διάδοση του «Η Ιστορία θα με δικαιώσει»(3), στην ανάπτυξη του κινήματος στις πόλεις, στην προετοιμασία της αποβίβασης του πλοιαρίου Γκράνμα με σκοπό την έναρξη του ένοπλου αγώνα και της εξέγερσης των ανθρώπων του μόχθου.
Το εκστρατευτικό σώμα του Γκράνμα που ξεκίνησε από το Μεξικό για να πιάσει τις ανατολικές ακτές της Κούβας τον Δεκέμβρη του 1956 έπεσε σε καταστροφική ενέδρα. Από τους 80 επιβαίνοντας σώθηκαν οι 12 με 10 τουφέκια. Όμως με αυτά τα 10 τουφέκια φούντωσε ο αγώνας στη Σιέρα Μαέστρα και ο «αήττητος» στρατός του Μπατίστα κατατροπώθηκε από 3000 αντάρτες, με τη στήριξη και τη σύμπραξη του καταπιεζόμενου λαού της χώρας. Παρότι δεν δέχτηκε υλική βοήθεια από τα έξω, η επανάσταση νίκησε στο πλαίσιο ενός αλλαγμένου από τους αντιαποικιακούς αγώνες παγκόσμιου συσχετισμού δυνάμεων.
Την 1η Γενάρη του 1959, πέντε χρόνια, πέντε μήνες και πέντε μέρες μετά την επίθεση της Μονκάδα, η επανάσταση θριαμβεύει στην Κούβα. Μάλιστα οι ηγέτες της επανάστασης επί 2 σχεδόν χρόνια βρίσκονταν στη φυλακή και ενάμιση χρόνο στην εξορία. Πώς πραγματοποιήθηκε αυτός ο άθλος; Ο Αντάρτικος Στρατός ήταν ένας στρατός εργατών, αγροτών και νέων αγωνιστών. Στηριζόταν από –και στήριζε– τον εργαζόμενο λαό σε πόλεις και χωριά. Δεν πάλευε μόνο κατά της δικτατορίας, αλλά και για ένα πρόγραμμα κοινωνικών μεταρρυθμίσεων, το οποίο εφαρμοζόταν στις απελευθερωμένες περιοχές με την αγροτική μεταρρύθμιση, την καταπολέμηση του αναλφαβητισμού, το στήσιμο κλινικών, την ενσωμάτωση γυναικών στον ένοπλο αγώνα κ.ά.
(3) Το μαυσωλείο του Τσε στη Σάντα Κλάρα από μακριά φαντάζει ως έργο σοσιαλιστικού ρεαλισμού επικών διαστάσεων. Όμως δεν εξιδανικεύεται και δεν θεοποιείται ούτε καν ο ηθικός τιτάνας της επανάστασης. Παρά τις διαστάσεις του, το άγαλμα παραμένει ανθρώπινο. Απεικονίζει τον Τσε με το σπασμένο του χέρι κρεμασμένο σε μαντίλι να περπατά κρατώντας το όπλο του σαν σε πορεία προς την επόμενη μάχη.
Μπαίνοντας στο μαυσωλείο, ανακαλύπτεις ότι εκεί είναι θαμμένοι όσοι συναγωνιστές από την ομάδα του Τσε που σκοτώθηκαν στη Βολιβία μπόρεσαν να εντοπιστούν από τους ερευνητές. Ο δικός του τάφος είναι φτιαγμένος στο ίδιο μοτίβο και έχει το ίδιο μέγεθος με όλους τους άλλους, έτσι που δυσκολεύεσαι να τον βρεις. Υπάρχει μόνο ένα φωτάκι που προβάλλει ένα αστέρι μικρό σαν γροθιά δίπλα στο δικό του όνομα(4).
Μέσα από τα εκθέματα βλέπουμε τον νεαρό γιατρό στη Γουατεμάλα, τον αντάρτη στη Σιέρα Μαέστρα, τον υπουργό Βιομηχανίας και οργανωτή της εθελοντικής εργασίας(5) και τον ιδρυτή του νέου μετώπου της εξέγερσης στον Νότιο Κώνο της Αμερικής μαζί με άλλα μέλη του ΚΚ Κούβας.
Βλέπουμε τον Τσε ως κομμάτι μιας συλλογικής ηγεσίας, τριγυρισμένο από τους συναγωνιστές του, τον Τσε των ζωντανών μαχών και όχι κάποιον μοναχικό καβαλάρη χαμένων υποθέσεων. Είναι προπαντός το σύμβολο του αφιλοκερδούς διεθνισμού της κουβανικής επανάστασης. Μιας επανάστασης που εξαρχής πίστεψε ότι θα προχωρήσει ή θα πέσει μαζί με τους αγώνες των καταπιεζομένων και εκμεταλλευομένων ανθρώπων παγκόσμια.
16 Απρίλη 1961. Ο λαός ανταποκρίνεται στο κάλεσμα
Φιντέλ στην οικοδόμηση του σοσιαλισμού. Φωτο Raul Corrales
(4) Το μουσείο της Μάχης της Πλάγια Χιρόν αναδεικνύει τα έργα (γη στους αγρότες, σχολεία, ιατρική φροντίδα, εξασφάλιση εργασίας στους ανέργους) που ξεκίνησαν στην περιοχή αυτή της νότιας Κούβας αμέσως μετά τη νίκη του 1959, όταν δόθηκε προτεραιότητα ακριβώς στις πιο απομονωμένες και υποβαθμισμένες περιοχές της χώρας. Η ευρύτερη περιοχή περικλείει ένα εκτενές έλος όπου φυτοζωούσαν ψαράδες και καρβουνιάρηδες.
Εκεί κοντά αποβιβάστηκαν 1400 περίπου Κουβανοί μισθοφόροι εφοδιασμένοι με πολύ ανώτερο οπλισμό, υποστηριζόμενοι από βομβαρδιστικά αεροπλάνα και εκπαιδευμένοι από την Ουάσιγκτον. Στόχος της επιχείρησης ήταν να κρατήσουν την παραλιακή ζώνη, επιτρέποντας σε μια «προσωρινή κυβέρνηση» να φτάσει εκεί και να απευθύνει κάλεσμα στις ναυτικές δυνάμεις των ΗΠΑ να τελειώσουν επιτέλους με τη σοσιαλιστική επανάσταση που τόλμησε να φυτρώσει 90 μίλια από τη Φλώριδα. Όταν ακούστηκαν οι πρώτες ομοβροντίες του εχθρού τον Απρίλη του 1961, οι αγρότες της περιοχής ήταν οι πρώτοι που ανταποκρίθηκαν και μέχρι να φτάσουν ισχυρότερες δυνάμεις της νεοσύστατης πολιτοφυλακής.
Εδώ βρίσκεται το σημαντικότερο πολιτικό δίδαγμα της πρώτης στρατιωτικής ήττας του ιμπεριαλισμού στη Λατινική Αμερική στην Πλάγια Χιρόν (γνωστή στην Ευρώπη και ως μάχη του Κόλπου των Χοίρων), που σημειώθηκε μέσα σε 72 ώρες.
Μετά τη νίκη αυτή και τη λαϊκή κινητοποίηση που την εξασφάλισε, οι συνθήκες είχαν ωριμάσει για την εμβάθυνση του σοσιαλισμού, εξηγεί ο Φιντέλ.
Πηγαίνοντας στην Κούβα περιμένεις ότι θα βλέπεις παντού τον Φιντέλ. Αντί γι’ αυτό βλέπεις παντού τον Χοσέ Μαρτί ο οποίος σκοτώθηκε στη μάχη το μακρινό 1895. Γιατί;
Τοιχογραφία Μαρτί σε πολιτιστικό κέντρο σε γειτονιά της Αβάνας.
Φωτογραφία: Μάλκολμ Μεχραμιάν.
Η πρώτη εύκολη απάντηση είναι ότι, μετά τη νίκη της επανάστασης (στα πλαίσια της διασφάλισης απέναντι στην προσωπολατρία και την ανάπτυξη προνομίων) απαγορεύτηκε η ανέγερση αγαλμάτων, μετονομασία δρόμων κ.λπ. ζώντων προσώπων.
Στη συνέχεια πρέπει να εμβαθύνει κανείς στο διαχρονικό μήνυμα απελευθέρωσης των καταπιεσμένων της Αμερικανικής ηπείρου του εκπαιδευτικού, δημοσιογράφου, ποιητή και επαναστάτη μαχητή(6).
Κατά βάση, όμως, η απάντηση έχει να κάνει με το πώς η κουβανική επανάσταση πέρασε από τον στόχο της εθνικής απελευθέρωσης και συνέχισε απνευστί στον σοσιαλιστικό δρόμο.
Έχει να κάνει με την άρρηκτη συνέχεια ανάμεσα στο «πρόγραμμα της Μονκάδα» (1954) και τη «Δεύτερη Διακήρυξη της Αβάνας» (1961) (7), όπως θα δούμε στη συνέχεια, με τα λόγια του Φιντέλ Κάστρο.
1. Η Πρώτη και η Δεύτερη Διακήρυξη της Αβάνας, Διεθνές Βήμα, 2007.
2. Στο νέο βιβλίο Γυναίκες στην Κούβα: Μια επανάσταση μέσα στην επανάσταση, Διεθνές Βήμα, 2015 περιγράφονται οι συνθήκες του αντιδικτατορικού αγώνα, η επίθεση στον στρατώνα της Μονκάδα του Σαντιάγο ντε Κούβα και οι λαϊκοί αγώνες εκεί.
3. Βλ. History Will Absolve Me [Η Ιστορία θα με δικαιώσει] στο Fidel Castro’s Political Strategy, Marta Harnecker, Pathfinder. Η υπεράσπιση των μαχητών της Μονκάδα που εκφώνησε ενώπιον των δικαστών του ο Φιντέλ Κάστρο. Κατακεραυνώνει τη δικτατορία και προβάλλει ένα πρόγραμμα άμεσων λαϊκών διεκδικήσεων. Οι υπερασπιστές των μαχητών της 26ης Ιούλη τυπώνουν και διακινούν παράνομα το Η Ιστορία θα με δικαιώσει, τον λόγο αυτό-υπεράσπισης του Φιντέλ στο δικαστήριο. Διανέμουν δεκάδες χιλιάδες αντίτυπα του κειμένου, που μετατρέπεται σε πρόγραμμα του επαναστατικού κινήματος.
4. Σχεδόν μισό εκατομμύριο κάτοικοι της Σάντα Κλάρα συνέδραμαν με την εθελοντική τους εργασία τους τεχνίτες που κατασκεύασαν το μαυσωλείο τη δεκαετία του 1980. Η σορός του Τσε μεταφέρθηκε εκεί αφού ταυτοποιήθηκε το 1997, μαζί με τους πρώτους συναγωνιστές του Κουβανούς και Βολιβιανούς. Την ομάδα συμπληρώνει ένας Περουβιανός και η Αργεντινο-γερμανίδα μαχήτρια Haydée Tamara Bunke Bider, η Τάνια.
5. Σχετικά με αυτή τη λιγότερο γνωστή πτυχή του Τσε, βλ. στο βιβλίο του Κάρλος Ταμπλάδα, Τσε Γκεβάρα: Η πολιτική οικονομία της οικοδόμησης του σοσιαλισμού, 2014.
6. Βλ. Χοσέ Μαρτί, Η Δική μας Αμερική, εκδόσεις Πολιτιστικού Συλλόγου «Χοσέ Μαρτί», Αθήνα, 2009.
7. Η Πρώτη και η Δεύτερη Διακήρυξη της Αβάνας, Διεθνές Βήμα, 2007. Καταγράφει το ταξικό περιεχόμενο της επανάστασης και εξηγεί τους σοσιαλιστικούς της στόχους. Εγκρίθηκε διά βοής σε συνέλευση πάνω από ενός εκατομμυρίου ανθρώπων του μόχθου. Είναι το πολιτικό πρόγραμμα της Κούβας του 1961, στα χνάρια του οποίου εξακολουθεί να βαδίζει.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου