Ποιος κυβερνά την Κούβα; (Α΄ μέρος)

Γράφει η Νατάσα Τερλεξή

στο Ατέχνως.

 

Το άρθρο που ακολουθεί είναι το πρώτο από μια «σειρά» που προβλέπεται να φτάσει τα 6 περίπου κείμενα. Το εγχείρημα αυτό προκύπτει από τη συμμετοχή στην 45η Ευρωπαϊκή Μπριγάδα αλληλεγγύης με την Κούβα (βλ. σχετικό άρθρο της Λουκίας Κωνσταντίνου στο Ατέχνως 8 Αυγούστου).

 

Στόχος είναι να μοιραστώ το υλικό που προσφέρει μια τέτοια συμμετοχή, εμβαθύνοντας παράλληλα στην ιστορία της κουβανικής εμπειρίας οικοδόμησης του σοσιαλισμού. Θα προσπαθήσω στο οδοιπορικό αυτό να σταθώ σε λιγότερο γνωστές πτυχές της κουβανικής επανάστασης: τη διοίκηση, την παραγωγή, την καθημερινότητα, τις σημερινές προκλήσεις.

 Προβλέπεται να ακολουθήσουν:

• Γιατί είναι παντού ο Χοσέ Μαρτί; Η Ιστορία στην κουβανική καθημερινότητα.
• Τρεις συνεταιρισμοί και μία κομμώτρια: Η πάλη για την αύξηση του βιοτικού επιπέδου του λαού σε συνθήκες αποκλεισμού και παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης.
• «Και αν αύριο αρθεί το εμπάργκο;»: Ο Ραούλ Καπότε συζητά με μπριγαδίστες.
• Ο πολιτισμός και η ψυχή της επανάστασης.
• Μαθήματα για την αλληλεγγύη από την Τουρκική αποστολή: Κουβεντιάζοντας με τη Σέλντα και τον Τζαν από τον σύνδεσμο αλληλεγγύης με την Κούβα «Χοσέ Μαρτί» στην Άγκυρα.

                                                       ***

 Ποιος κυβερνά την Κούβα;

• Η Λαϊκή Εξουσία (Poder Popular) στην Αρτεμίσα, μια κωμόπολη της δυτικής Κούβας.
• Οι Επιτροπές Υπεράσπισης της Επανάστασης (CDR) στην Πλάγια Χιρόν (και η παλλαϊκή άμυνα).

  

   Α΄ μέρος

Τέσσερα πούλμαν με μέλη της ευρωπαϊκής μπριγάδας έχουμε καταφτάσει Σάββατο 11 Ιούλη για να γνωρίσουμε αυτό που Κουβανοί ονομάζουν Poder Popular (PP) (Ποδέρ Ποπουλάρ = Λαϊκή Εξουσία) στην Αρτεμίσα, μια πόλη 83 χιλιάδων κατοίκων στη δυτική Κούβα.

 

Τυπικά θα μπορούσε να σκεφτεί κανείς ότι πρόκειται για το δημοτικό συμβούλιο, τον δήμαρχο και τα όργανα της τοπικής αυτοδιοίκησης. Είμαστε όμως στην Κούβα.

 

Στην αίθουσα μας περιμένουν όρθιοι οι εκλεγμένοι αντιπρόσωποι του δήμου αυτού.

Παίρνει τον λόγο για να μας καλωσορίσει ο αντιπρόεδρος της ΡΡ (η πρόεδρος λείπει στην Αβάνα). Θα έλεγε κανείς ότι πρόκειται για τον αντιδήμαρχο.

 

Είμαστε όμως στην Κούβα.Τον ακούμε:

 

«Ο θεσμός της Poder Popular στηρίζεται στο 1ο άρθρο του συντάγματος της Κούβας που είναι ένα ανεξάρτητο σοσιαλιστικό κράτος των εργαζομένων. Στόχο έχει την εμπλοκή ολόκληρης της κοινωνίας στη λήψη των αποφάσεων. Ως θεσμός εφαρμόζεται για πρώτη φορά το 1976. Είναι άλλο ένα από τα κοινωνικά επιτεύγματα της επανάστασης. Όπως δηλαδή, τα όσα έχουμε καταφέρει στους τομείς της παιδείας, της υγείας, του πολιτισμού, της ασφάλειας. Η εγγύηση ότι θα διατηρηθούν αυτές οι κατακτήσεις μέσα από τους μετασχηματισμούς που έχουμε αναλάβει από το 2011, ο κύριος θεσμός που πρέπει να διαφυλάξουμε και να ενισχύσουμε είναι η Poder Popular.

 

Εκλέγεται ένας αντιπρόσωπος ανά 660 περίπου εκλογείς, όπου δικαίωμα ψήφου έχουν όλοι από 16 χρονών και πάνω. Η θητεία του καθενός είναι 2,5 χρόνια. Κεντρική μας μέριμνα είναι τα προβλήματα της κοινότητας. Έχουμε άμεση επαφή με τις οικογένειες που εκπροσωπούμε. Επισκεπτόμαστε τις οικογένειες που αντιμετωπίζουν προβλήματα. Κάνουμε 'προληπτική' δουλειά μεταξύ των νέων. Δύο φορές το χρόνο δίνουμε το λόγο, σε συνελεύσεις των εκλογέων μας, για ό,τι έχουμε κάνει, για τις λύσεις που έχουμε δώσει στα θέματα που μας έχουν τεθεί. Σε αυτές τις συνελεύσεις η κοινότητα μπορεί να μας ανακαλέσει εάν δεν έχουμε ανταποκριθεί στα καθήκοντα που μας τέθηκαν. Εκλέγονται άτομα που χαίρουν εκτίμησης στην τοπική κοινωνία, είτε είναι μέλη του ΚΚ είτε όχι.

 

Εμείς είμαστε η πρωτοβάθμια ΡΡ. Μεταξύ ημών, οι ψηφοφόροι εκλέγουν εκπροσώπους σε επίπεδο επαρχίας και σε εθνικό επίπεδο. Από εμάς ορισμένοι είναι εκπρόσωποι της περιοχής στην εθνοσυνέλευση.

 

Δημοκρατία σημαίνει εξουσία λαϊκή. Όπως έχει πει ο Φιντέλ, ανάμεσα σε ανθρώπους που δεν είναι ίσοι κοινωνικά, χωρίς κοινωνική δικαιοσύνη δηλαδή, δεν μπορεί να υπάρξει δημοκρατία. Η δημοκρατία χρειάζεται αντιπροσώπευση, αλλά πάνω απ’ όλα προϋποθέτει τη συμμετοχή.»

 

Στη συνέχεια προβλήθηκαν σλάιντς απεικονίζοντας τους κύριους τομείς υπευθυνότητας της τοπικής ΡΡ: Έχει την εποπτεία της οικονομικής δραστηριότητας και των υπηρεσιών που εξυπηρετούν της ανάγκες των κατοίκων της περιοχής, των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, των ιδρυμάτων υγειονομικού ενδιαφέροντος, των έργων υποδομής, μεταξύ άλλων: Από τους φούρνους και τις αγορές ως τον ραδιοφωνικό σταθμό, τους κινηματογράφους και τις πολυκλινικές.

 

Τώρα παίρνουν τον λόγο απλοί αντιπρόσωποι να μιλήσουν για την εμπειρία τους, δίνοντάς μας μια γεύση της καθημερινής λειτουργίας του θεσμού αυτού.
 

Ο Κάντιο (21 χρόνια εκπρόσωπος, φέτος πρώτη φορά βρέθηκε και στην επαρχιακή βουλή) εξηγεί ότι:

 «Μία φορά την εβδομάδα βλέπουμε τον λαό. Προωθούμε τα προβλήματα που μας αναφέρουν στους αρμόδιους φορείς, όπου κι αν βρίσκονται. Ελέγχουμε, σε συνεργασία με τον λαό, τις υπηρεσίες που παρέχονται στην κοινότητά μας. Για παράδειγμα, είχαμε μια καταγγελία ότι η φροντίδα στην τοπική μας κλινική δεν ήταν σωστή. Δημιουργήσαμε μια επιτροπή από τη γειτονιά να διερευνήσει το θέμα, που έπρεπε να κάνει μια αναφορά για την πάμε παραπάνω με ορισμένες συστάσεις. Όλα αυτά, βέβαια, γίνονται στον προσωπικό μας χρόνο, μετά τη δουλειά του καθένα, το Σαββατοκύριακο, κλπ. Εγώ, για παράδειγμα είμαι εκπαιδευτικός.

 

Εκτός από τέτοιες δραστηριότητες στο επίπεδο της τοπικής συνέλευσης της περιοχής μας, συμμετέχουμε και στο συμβούλιο των αντιπροσώπων της Poder Popular στο δημοτικό επίπεδο. Εμείς η δημοτική PP, για παράδειγμα, αποφασίζουμε για το ποιος ή ποια θα είναι διευθυντής των υπηρεσιών δημόσιας υγείας.

 

Μπορούμε να αντικαταστήσουμε κρατικούς λειτουργούς στο δημοτικό επίπεδο αλλά και στο επίπεδο της επαρχίας. Εγώ είμαι δάσκαλος, άλλοι είναι αγρότες, διανοούμενοι, εργάτες, συνταξιούχοι. Όταν συναντιόμαστε κάθε μήνα για να αναλύσουμε τα προβλήματα του δήμου, συμμετέχουν και αντιπρόσωποι των μαζικών οργανώσεων, όπως της Ομοσπονδίας Γυναικών Κούβας. Όταν μαζευόμαστε, είμαστε πράγματι ένα αντιπροσωπευτικό σώμα.»

 

Ο Λάζαρο μας μίλησε για το έντονο πρόβλημα που υπήρχε στην περιοχή του με τα κανάλια αποφοράς υδάτων, αφότου υπερχείλισαν με τον τελευταίο τυφώνα. «Το συζητήσαμε και το λύσαμε στον δήμο. Τώρα έχουμε κανονική αποχέτευση».

 

Ο Χούλιο Σέσαρ από τη Λα Ματίλντε εκλέγεται για δεύτερη φορά. «Πέρσι αναλογούσαν στην περιοχή μας επιδοτήσεις για να μπορέσει ο κόσμος να ανακαινίσει τις υδραυλικές εγκαταστάσεις στα σπίτια. Μαζί με την τοπική συνέλευση μπορέσαμε να διοχετεύσουμε τους πόρους αυτούς εκεί που υπήρχε πραγματική ανάγκη. Χρειάζεται μια διαρκής επαφή ανάμεσα στον εκπρόσωπο και την κοινότητα.»
 

Απαντώντας σε σχετική ερώτηση ο Ερνέστο εξηγεί ότι «το Κομμουνιστικό Κόμμα παίζει καθοδηγητικό ρόλο στην κουβανική κοινωνία. Θέτει προτεραιότητες με βάση τη λαϊκή θέληση. Επιπλέον, για να γίνει κανείς μέλος του κόμματος, πρέπει να τον/την προτείνουν οι συνάδελφοί του εκεί όπου εργάζεται. Κόμμα και ΡΡ έχουν διαφορετικούς ρόλους. Το κόμμα δεν θέτει υποψήφιους για την ΡΡ. Η επιλογή των υποψηφίων γίνεται μέσα από τοπικές λαϊκές συνελεύσεις. Ωστόσο, στη διαδικασία λήψης αποφάσεων έχουν μεγάλο βάρος οι προτεραιότητες που βάζει το Κόμμα, λόγω του κύρους που έχει.»

 

Η ΡΡ της Αρτεμίσα απαρτίζεται από 116 εκπροσώπους, από τους οποίους οι 70 είναι μέλη του ΚΚ της Κούβας και 8 της οργάνωσης νεολαίας. Γυναίκες είναι το 41.6%.

 

Άλλες ερωτήσεις από τα μέλη της μπριγάδας επικεντρώθηκαν στη σχέση κεντρικού οικονομικού σχεδιασμού με την ‘τοπική αυτοδιοίκηση’: Ποιους πόρους έχει στη διάθεσή της για τον δήμο; Πώς συμβιβάζονται αυτές οι ευρείες δικαιοδοσίες με τον κεντρικό σχεδιασμό της οικονομίας;

 

Εξηγεί ο αντιπρόεδρος της ΡΡ:

«Ο προϋπολογισμός μας έχει 2 πηγές:

 

Πρώτον, από τον κεντρικό προϋπολογισμό του κράτους, αυτό που αναλογεί στον δήμο μας.

 

Δεύτερον, παίρνουμε το 1% ως φορολογία από όλες τις επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται τοπικά, όπως και από τους αυτοαπασχολούμενους».

 

Στην Κούβα ο απλός εργαζόμενος και ο αγρότης δεν φορολογούνται, φυσικά. Φορολογούνται οι μη κρατικές επιχειρήσεις, κυρίως συνεταιρισμοί και όποιες επιχειρήσεις εμπλέκουν ξένο κεφάλαιο, καθώς και οι εργαζόμενοι σε αυτές.

 

Ετούτοι οι αντιπρόσωποι της βάσης –της γειτονιάς θα λέγαμε–, δεν είναι «ο πάτος της πυραμίδας». Είναι τα θεμέλια, μαζί με τις λαϊκές συνελεύσεις στις οποίες λογοδοτούν, της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας στην Κούβα. Για παράδειγμα, οι κατευθυντήριες γραμμές οικονομικών μεταρρυθμίσεων που ψήφισε η κουβανική εθνοσυνέλευση το 2011 ξεκίνησαν να συζητιούνται, έναν χρόνο νωρίτερα σε αυτές ακριβώς τις λαϊκές συνελεύσεις σε ολόκληρη τη χώρα, όπου προτάθηκαν πάμπολλες τροποποιήσεις.

 

Το σύστημα της τοπικής εκπροσώπησης συνδέεται άρρηκτα με το επαρχιακό και το εθνικό επίπεδο. Δεν είναι ξεχωριστές δομές αλλά μία συμμετοχική πυραμίδα που χτίζεται από τη γειτονιά. Κυρίως, όμως, έχει ένα ταξικό πρόσημο από γεννησιμιού του. Προϋπόθεση είναι η ανατροπή της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας και των εκμεταλλευτικών τάξεων στις πόλεις και στην ύπαιθρο.

 

Από πού προέκυψε αυτός ο θεσμός, και γιατί το 1976 και όχι αμέσως μετά την επανάσταση του 1959;

 

Η πρώτη, πιλοτική εφαρμογή της ΡΡ έγινε στην επαρχία Ματάνζας το 1974, για να θεσμοθετηθεί εθνικά 2 χρόνια αργότερα. Στις ομιλίες του Φιντέλ και του Ραούλ τα χρόνια εκείνα καταγράφεται το σκεφτικό της επαναστατικής ηγεσίας και προσαρμογές που γίνονταν σε κάθε βήμα. «Κάποιοι δεν πίστευαν ότι θα προχωρούσαμε σε εκλογές. Δεν κάνουμε αυτό το βήμα για τυπικούς λόγους, έχει να κάνει με την ουσία της επαναστατικής δημοκρατίας και του μαρξισμού-λενινισμού.»1 (1. Φιντέλ Κάστρο, 26 Ιούλη 1974, Ματάνσας, στα αγγλικά, Our Power is the Power of the Working People, Building Socialism in Cuba, Pathfinder, 1983, σ. 198)

 

Ο Φιντέλ εξηγεί ότι «Στην αρχή της επανάστασης, όταν η τάξη των καπιταλιστών και των μεγάλων γαιοκτημόνων και άλλοι τέτοιοι καπιταλιστές ακόμα υπήρχαν» δεν θα επιτρέπαμε τέτοιες εκλογές όπου ο καθένας μπορεί να εκλεγεί. […] Αντιλαμβανόμαστε την επανάστασή μας ως τη δικτατορία του προλεταριάτου, που αφαιρεί τέτοια δικαιώματα από τους εκμεταλλευτές.»2 (2.  Ό. π., σ.197)

 

Το 1974 πλέον, έχοντας ξεμπερδέψει με τους καπιταλιστές, τους γαιοκτήμονες και τους παρατρεχάμενούς τους, οι Κουβανοί ήμασταν πλέον σε θέση να οργανώσουμε τη δημοκρατική εκπροσώπηση μεταξύ ίσων, τη δημοκρατία των εργατών και των αγροτών. Όχι την ψεύτικη δημοκρατία ανάμεσα σε εκμεταλλευτή και εκμεταλλευόμενο, όπως εξηγεί ο Φιντέλ στην ομιλία αυτή.

 

Με την υιοθέτηση της ΡΡ στην Αρτεμίσα και στη συνέχεια δεν θεσμοθετείται απλά ένας εκλογικός νόμος. Στα νεοσύστατα σώματα παραδίδεται η διαχείριση βασικών φορέων: από την ελαφριά βιομηχανία, στα τρόφιμα, στις υπηρεσίες υγείας, μεταφοράς και ενέργειας. «Αυτό είναι το βασικό κριτήριο: κάθε μονάδα παραγωγής και υπηρεσιών που εξυπηρετεί την κοινότητα –δηλαδή τη βάση– πρέπει να ελέγχεται από τη βάση. Οι μονάδες που εξυπηρετούν έναν δήμο πρέπει να βρίσκονται κάτω από τον έλεγχό του. Όσες εξυπηρετούν μια επαρχία, να ελέγχονται από την επαρχία, και όσες εξυπηρετούν το έθνος θα παραμείνουν στα χέρια του έθνους, θα ελέγχονται κεντρικά.»3 (3.  Ό.π.,  σ.200).

 

Ο Φιντέλ θα συνεχίσει διευκρινίζοντας ότι οι κανονισμοί λειτουργίας μιας κλινικής π.χ., και άλλων μονάδων που όπου και να βρίσκεται πρέπει να προσφέρει ίδιας στάθμης υπηρεσίες στον λαό θα εξακολουθούν να ορίζονται εθνικά. «Το κράτος είναι ενιαίο. Το επαναστατικό κράτος πρέπει να διαχειρίζεται το κάθε τι, επειδή έχουμε καταργήσει τους ιδιοκτήτες ατομικής ιδιοκτησίας. Σήμερα ο λαός είναι ο ιδιοκτήτης, και ο λαός πρέπει να διαχειριστεί τα πάντα. Είναι αδύνατο, όμως, η διαχείριση αυτή να γίνεται σε κεντρική βάση. Πολύ απλά είναι αδύνατο».

 

Αναφερόμενος στην κατανομή των πόρων, ο Φιντέλ εξηγεί ότι αυτό εξαρτάται από το επίπεδο ανάπτυξης κάθε επαρχίας και δήμου, αποβλέποντας στο ανέβασμα του επιπέδου των πιο καθυστερημένων. Και φυσικά, «Δουλεύουμε με αυτά που έχουμε κι να εξηγούμε στον λαό με ειλικρίνεια τι μπορούμε να κάνουμε και τι όχι»4 (4. Ό.π., σ. 207). Το 1976, για παράδειγμα, είχε ξεκινήσει ένα χωρίς προηγούμενο πρόγραμμα οικοδόμησης εγκαταστάσεων δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Οι νέοι ορίζοντες που είχε ανοίξει η επανάσταση σήμαιναν ότι δεκάδες χιλιάδες νέοι μαθητές θα αποφοιτούσαν από τα δημοτικά σχολεία και έπρεπε εσπευσμένα να δημιουργηθούν γυμνάσια και λύκεια που ήταν περίπου ανύπαρκτα για τον λαό έως τότε. «Ως εκπρόσωποι πρέπει να εξηγείτε με ειλικρίνεια στον κόσμο ότι τα δημοτικά σχολεία θα μπορέσουν να συντηρηθούν μόνο από τη γειτονιά για το επόμενο διάστημα. Επείγει να στήσουμε γυμνάσια».5 (5. Ό.π., σ. 207)

 

Πριν μπορέσει η κουβανική επανάσταση το 1976 να προχωρήσει στην εγκαθίδρυση της ΡΡ σε εθνικό επίπεδο, χρειάστηκε: Να κερδίσει την 7άχρονη μάχη ενάντια στις αμερικανοστήρικτες αντεπαναστατικές αντάρτικες ομάδες στα βουνά της, να ανεβάσει το γενικό μορφωτικό επίπεδο του λαού πάνω από την 6η τάξη του δημοτικού, να στρατολογήσει εκατομμύρια ανθρώπους σε μαζικές οργανώσεις όπως οι Επιτροπές Υπεράσπισης της Επανάστασης, να οργανώσει πολιτοφυλακές σε κάθε χώρο δουλειάς και γειτονιά και να ανασυντάξει το ΚΚ Κούβας.

 

Όλα αυτά τα καθήκοντα, και πολλά άλλα ακόμη, τα έφερε σε πέρας το κράτος χωρίς τους αντιπροσωπευτικούς θεσμούς της ΡΡ με τη στήριξη και την ενεργή συμμετοχή της συντριπτικής πλειοψηφίας του εργαζόμενου λαού. «Δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι το επαναστατικό μας κράτος δεν ήταν δημοκρατικό» εκείνα τα πρώτα 15 χρόνια μετά την επανάσταση, θα εξηγήσει ο Ραούλ Κάστρο σε ομιλία του προς την πρώτη φουρνιά εκπροσώπων της ΡΡ το 1974.6 (6. 22 Αυγούστου 1974, Ό.π.,  σ.221) «Το κράτος μας ήταν και είναι ουσιαστικό ένα κράτος δημοκρατικό, ένα κράτος των ταπεινών, για τους ταπεινούς, από τους ταπεινούς. Ένα κράτος των εργατών και για τους εργάτες.[..] Με αυτούς τους αντιπροσωπευτικούς θεσμούς, λοιπόν, δίνουμε στο κράτος μιας μια πιο ολοκληρωμένη δομή. Τελειοποιούμε τη δημοκρατία μας.».7 (7. Ό.π., σ. 222)

 

Ο Φιντέλ Κάστρο εξηγεί: «Το κόμμα […] καθοδηγεί την κοινωνία και το κράτος. Το κόμμα δεν διαχειρίζεται το κράτος. Το κράτος πρέπει να το διαχειρίζονται οι μάζες μέσα από τα όργανα της Λαϊκής Εξουσίας».8 (8. Ό.π., σ. 210)

 

Μέχρι σήμερα οι διάφορες βαθμίδες της Ποδέρ Ποπουλάρ παραμένουν όργανα άσκησης της δικτατορίας του προλεταριάτου με πλατιές εξουσίες από την εκπαίδευση και την υγεία ως τα ταχυδρομεία και την παραγωγή.

 

Το Β’ μέρος του «Ποιος κυβερνά την Κούβα» θα είναι αφιερωμένο στις Επιτροπές Υπεράσπισης της Επανάστασης (CDR), τις μαζικές οργανώσεις που ιδρύθηκαν από την αρχή της επανάστασης. και οργανώνουν κόσμο σε επίπεδο περίπου «οικοδομικού τετραγώνου».